Đường đến Yoga, đường trở về nhà - Hít thở (1/3)

“Hãy lựa chọn một tư thế ngồi phù hợp. Đối với người mới, bạn có thể ngồi xếp bằng. Nếu thoải mái, bạn có thể ngồi tư thế bán hoa sen, một chân để trên đùi còn lại. Đừng lo lắng, nếu mỏi, bạn có thể đổi chân bất kì lúc nào. Đối với những người có kinh nghiệm, bạn có thể ngồi tư thế hoa sen. 
Hai bàn tay đặt nhẹ trên gối. Lòng bàn tay hướng lên trần nhà. Hãy giữ cho lưng thẳng bằng cách nâng nhẹ ngực, mở vai về phía sau. Hai mắt nhắm nhẹ, cằm hướng về phía ngực. Chúng ta bắt đầu hít thở.”

​Một người bình thường có thể nhịn ăn trong ba mươi ngày. Một người bình thường có thể nhịn uống trong ba ngày. Thế nhưng, không phải ai cũng có thể nhịn thở quá ba phút. Có lẽ chỉ bấy nhiêu thôi là cũng đủ để chúng ta hiểu được tầm quan trọng của hơi thở. Chúng ta dành rất nhiều thời gian để chế biến, để nấu nướng, để trả lời cho câu hỏi hôm nay ăn gì. Phở bò, cơm tấm, pizza hay bún đậu? Chúng ta dành rất nhiều công sức để nghiên cứu, để pha chế, để trả lời cho câu hỏi hôm nay uống gì? Trà sữa, cà phê, nước trái cây hay nước tăng lực? 

Thế nhưng, nếu hít thở là một trong những hoạt động tối quan trọng của con người, liệu chúng ta đã dành bao nhiêu nguồn lực để tìm hiểu về nó? 
Chúng ta sẽ dành cả cuốn sách này để nói về bạn, về cuộc sống, về yoga, về những gì xảy ra trong khoảng giữa của nhắm mắt và mở mắt. Và để thực hiện được mục tiêu đó, trước hết, chúng ta cần tìm hiểu về nguồn nguyên liệu đầu vào đã kiến tạo nên tất cả. 
Và đó chính là hơi thở. 

Câu hỏi đầu tiên, bạn có chắc mình đang hít thở?
Oh… Có phải bạn vừa mới giật mình? Từ nãy đến giờ bạn đâu có chú ý đến hơi thở. Vậy mà bạn vẫn sống, vẫn đọc sách, vẫn xem phim, và nghe nhạc. Trong vô thức bạn vẫn luôn hít thở, một cách rất tự nhiên và nhẹ nhàng. Mọi chuyện vẫn ổn, cho đến một vài giây trước, khi tôi vô tình hỏi về hơi thở. 
Vào lúc này đây, liệu bạn có cảm thấy đôi chút khó chịu vì phải chủ động hít thở? 
Xin lỗi vì sự bất tiện này. Hãy cứ tiếp tục hít thở và đọc tiếp những con chữ.

Câu hỏi tiếp theo, liệu bạn có chắc mình đang hít thở đúng?
Hãy cùng nhau trải nghiệm.

Phần thực hành 2.1 - Cảm nhận hơi thở
Hãy bắt đầu bằng tư thế ngồi thoải mái. Giữ cho lưng thẳng bằng cách hơi nâng ngực, kéo nhẹ vai về phía sau. Đặt tay phải lên phần bụng. Hãy giữ hơi thở thoải mái, nhẹ nhàng, như điều mà bạn vẫn thường làm. Đừng lo lắng. Đây không phải một bài kiểm tra. Đây chỉ là sự cảm nhận. Và bây giờ, hãy bắt đầu quan sát.

Đầu tiên, khi hít vào, bụng của bạn phình lên hay xẹp xuống? 
Sau đó, khi thở ra, bụng của bạn xẹp xuống hay phình lên? 
Bạn đã có câu trả lời rồi chứ?

Đa phần, bụng sẽ xẹp xuống khi hít vào và phình lên khi thở ra. Đây được gọi là hơi thở thụ động, cũng là hơi thở phổ biến của rất nhiều người. 
Điều này thoạt nhìn có vẻ hợp lý, bởi khi hít vào, không khí sẽ từ mũi đi xuống lá phổi, giúp cho ngực phình lên. Và như thế, có nghĩa là bụng sẽ xẹp vào. Tương tự khi thở ra, bụng sẽ phình lên để đẩy không khí từ phổi thoát ra hai lỗ mũi. 
Liệu đây có phải là hơi thở mà bạn vẫn thường dùng? Và liệu đây có phải là hơi thở đúng? Một vài câu hỏi đặt ra để chúng ta cùng suy ngẫm.

Liệu phổ biến có phải là điều đúng? 
Liệu điều đúng có phải là tự nhiên? 
Và liệu tự nhiên có phải là điều phổ biến?

Hãy quan sát một đứa trẻ. Đứa trẻ thì không có đúng, không có sai, chưa bị tác động quá nhiều bởi môi trường. Những gì một đứa trẻ làm thường là những gì tự nhiên và thuần khiết. Để có thể tìm kiếm một hơi thở tự nhiên, rất đơn giản, hãy quan sát một đứa trẻ đang say ngủ. Bạn có thể thấy khi hít vào bụng của chúng sẽ phình lên, và khi thở ra bụng của chúng xẹp xuống, một cách nhịp nhàng và đều đặn.

Thế nhưng, khi trưởng thành, dưới áp lực của học hành thi cử, của công việc đời sống, dần dần hơi thở của chúng ta bắt đầu có sự thay đổi. Một lần nữa, hãy cảm nhận. Khi hồi hộp, hơi thở của bạn sẽ nhanh hơn. Khi lo âu, hơi thở của bạn sẽ ngắn lại. Khi bị stress nặng, thậm chí bạn sẽ quên mất là mình phải hít thở. Những hành động đó cứ liên tục lặp đi, lặp lại, sẽ hình thành nên một thói quen, dẫn đến việc chúng ta chỉ còn biết sử dụng hơi thở thụ động, nông và ngắn, nhưng lại nghĩ rằng đó là điều hiển nhiên, ai cũng vậy.

Vậy làm thế nào để trở về​ với hơi thở tự nhiên, sử dụng toàn bộ lá phối?
Hãy cùng nhau trải nghiệm.

Phần thực hành 2.2 - Hít thở bằng bụng
Cũng tương tự phần thực hành 2.1. Hãy ngồi thoải mái. Tay phải đặt trên bụng và bắt đầu cảm nhận. Khi hít vào bụng từ từ phình lên và khi thở ra bụng từ từ xẹp xuống. Trong một vài nhịp đầu, có thể bạn sẽ cảm thấy hơi kì quặc. Đừng lo lắng. Cảm giác đó là bình thường khi bạn thay đổi một thói quen cũ. Đôi khi, bạn có thể phải chủ động phình bụng lên khi hít vào và chủ động đẩy bụng vào khi thở ra, để có thể hiểu cách mà cơ thể đang vận hành. Không sao cả. Cứ từ từ, từng bước một.
Hãy tiếp tục một vài nhịp thở nữa. Khi thoải mái, hãy nhắm mắt lại. Hít thật sâu, thở thật chậm, cảm nhận bụng của mình phình lên và xẹp xuống. Hãy thực hành khoảng 10 hơi thở, trước khi đọc tiếp, để thật sự cảm nhận.

~~~ THỜI GIAN THỰC HÀNH ~~~
Lưu ý đừng bỏ qua những bước thực hành. Nó có ý nghĩa rất quan trọng để bạn thật sự cảm nhận những gì liên quan đến cơ thể. Việc đọc hết cuốn sách này sẽ không thay đổi cơ thể bạn. Nhưng việc thực hành thì có. Hãy thực hành. Hãy nhắm mắt lại, hít thở và cảm nhận.

Chào mừng bạn đã quay trở lại. Bạn cảm thấy như thế nào? 
Bằng cách sử dụng toàn bộ lá phổi, hít thở sâu và chậm rãi, chỉ cần mười hơi thở bạn cũng có thể cảm nhận sự khác biệt. Mọi thứ dường như chậm lại. Cơ thể được thư giãn, có nhiều sinh khí hơn, để bạn có thể tiếp tục đọc sách hay làm việc. 
Hãy ghi nhớ và duy trì thực hành bài tập này.

• Ở cấp độ I, bất kì lúc nào bạn cảm thấy hồi hộp, ví dụ như trước khi phỏng vấn, trước khi bắt đầu cuộc họp, trước khi thực hiện bài thuyết trình, hãy đưa sự chú ý trở lại hơi thở. Rất đơn giản. Hãy đặt tay phải trên bụng và bắt đầu hít sâu, thở chậm. 
• Ở cấp độ II, bất kì lúc nào bạn nhận thức, ví dụ như đang ngồi trong công ty, đang nằm xem tivi, hay bất kì lúc nào bạn cầm trên tay cuốn sách, hãy đưa sự chú ý trở lại với hơi thở. Hãy giảm tốc độ đọc. Hãy cảm nhận mọi thứ đang diễn ra.
• Ở cấp độ III, khi đã rèn luyện trong một thời gian dài, hơi thở sâu và chậm sẽ trở thành một thói quen mới, thay thế cho hơi thở nhanh và ngắn trước đó. Bạn sẽ cảm thấy chất lượng cuộc sống được cải thiện, nhịp tim ổn định hơn, cảm xúc ổn định hơn, ít bị tác động bởi môi trường. Và từ đó, bạn sẽ cảm nhận được mình có khả năng kiểm soát cơ thể tốt hơn.​

Hơi thở là cội nguồn của sự sống.
Ai cũng biết hít thở. Nhưng không phải ai cũng biết hít thở đúng. Nếu chỉ sử dụng phần ngực phình lên khi hít vào, bạn chỉ mới sử dụng một phần ba dung tích của lá phổi. Điều này khiến cho lượng oxi đi vào cơ thể bị hạn chế, dẫn đến tình trạng chóng mặt, hoa mắt, mệt mỏi. Không những thế, phần đáy phổi nếu không được sử dụng trong một thời gian dài sẽ dần dần thoái hóa và tích tụ rất nhiều thán khí trong đó, không tốt cho sức khỏe. Tuy nhiên, dưới muôn vàn những áp lực trong cuộc sống, hơi thở thụ động trở thành thói quen, cũng như hơi thở phổ biến của rất nhiều người. Như bạn có thể thấy, những gì phổ biến không phải lúc nào cũng đồng nghĩa với một điều đúng.

Vậy hơi thở như thế nào được gọi là đúng? Liệu có một hơi thở đúng cho tất cả mọi người? Và liệu hơi thở đúng có phải là điều chúng ta muốn hướng đến? 
Nếu để ý bạn sẽ dễ dàng nhận thấy, đối với mỗi trạng thái cảm xúc khác nhau, bạn sẽ có những cách hít thở khác nhau. Hơi thở khi vui (hồ hởi) khác với hơi thở khi buồn (dài thườn thượt); hơi thở khi nóng giận (gấp rút) khác với hơi thở khi thư giãn (chậm rãi). Tương tự, đối với những hoạt động khác nhau, bạn lại có những cách hít thở khác nhau. Hơi thở khi chạy bộ khác với hơi thở khi đi bơi; hơi thở khi tập Muay Thái khác với hơi thở khi xem phim truyền hình. 

Và như vậy, rõ ràng không thể có một hơi thở duy nhất đúng cho tất cả các trường hợp. Nó phụ thuộc rất nhiều vào hoạt động mà bạn đang tham dự. 

Điều này dẫn đến một vài câu hỏi. Tại sao có lúc chúng ta được khuyên hít vào bằng mũi, thở ra bằng mũi, nhưng lại có lúc được hướng dẫn là hít vào bằng mũi, thở ra bằng miệng? Tại sao có lúc chúng ta được khuyên là nên nín hơi sau khi hít vào, nhưng có lúc điều đó là một hành động rất nguy hiểm?

Ngày trước, tôi có hướng dẫn một học viên trên 65 tuổi. Chú có tiền sử cao huyết áp, đang rơi vào trạng thái âu lo, trầm cảm nhẹ. Trước khi luyện tập, chú cũng có tìm hiểu về hơi thở, về Yoga, thông qua những bài viết trên mạng. Trong đó, chú được giới thiệu đến hơi thở 4 thì, hít vào, nín hơi, thở ra và nín hơi. Chú cũng tự mình rèn luyện và rất tự hào khi nói rằng mình có thể nín hơi đến mười giây mỗi khi hít vào. 
Tôi khuyên là với thể trạng hiện tại, cùng với tiền sử cao huyết áp, việc nín hơi như vậy có thể tạo nên những áp lực cho hệ thống mạch máu, tim mạch. Không những thế, khi tập luyện các động tác asana, việc hít vào và thở ra nhịp nhàng sẽ mang lại những hiệu quả tích cực hơn so với nín hơi. 

Thế nhưng, chú không tiếp nhận lời khuyên đó và cương quyết giữ nguyên hơi thở mà mình đã rèn luyện. Lý do là bài viết đó đã nói rất rõ, hơi thở 4 thì là cách hít thở tốt nhất và hơn nữa, không phải ai cũng có thể giữ hơi được 10 giây như vậy. 
Kết quả là hơi thở của chú lúc nào cũng mệt mỏi, nặng nề, mặt đỏ gay. Và chú không thể nào thư giãn.

Không có một hơi thở duy nhất dành cho tất cả mọi người. Ngoại trừ những hoạt động cơ bản thường ngày, như đi đứng, nghỉ ngơi, ăn uống, làm việc, bạn hoàn toàn có thể sử dụng hơi thở mà chúng ta đã tập luyện trong bài thực hành 2.2 (hít sâu - thở chậm), thì đối với các hoạt động chuyên biệt như Yoga, chạy bộ, thể hình, thiền định... hãy tham vấn người hướng dẫn. Không nên nghe theo những lời khuyên, tin đồn, hay những bài viết chưa được kiểm chứng được trên mạng. Một lời hướng dẫn dù rất đúng cho người này nhưng có thể sẽ là một lời khuyên đầy tai hại dành cho người khác, với một thể trạng khác, với một mục tiêu khác.